Văn hoá là gì? Bản chất và chức năng của văn hoá

Trong thời đại mà cuộc cách mạng truyền thông đang bùng nổ và thế giới đang bước vào giai đoạn toàn cầu hóa, chủ đề văn hóa càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Những vấn đề xoay quanh thế nào là di sản văn hóa, thế nào là giá trị văn hóa,… trở thành điểm nóng đang dần được khán giả quan tâm, bàn luận. Hãy cùng tìm hiểu cụ thể khái niệm văn hóa là gì, bản sắc văn hóa là gì cũng như các chức năng của văn hóa qua bài viết dưới đây.

Văn hóa là gì?

Có thể nói, văn hóa là một khái niệm có nội hàm rộng với nhiều cách hiểu khác nhau, liên quan đến mọi mặt của đời sống con người cả vật chất và tinh thần. Trên thế giới đã có nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa. Dựa trên những hệ quy chiếu khác nhau, mỗi định nghĩa phản ánh một góc nhìn và cách đánh giá khác nhau. Như vậy, chúng ta có thể hiểu văn hóa là gì, vốn văn hóa là gì?

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng lý giải sâu sắc văn hóa là gì như sau:Vì mục đích sinh tồn cũng như phục vụ mục đích của cuộc sống, loài người đã sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, luật pháp, tôn giáo, khoa học, văn học, nghệ thuật và các công cụ khác. các hoạt động hàng ngày về thực phẩm, quần áo, chỗ ở và phương pháp sử dụng chúng. Tất cả những sáng tạo và phát minh đó là văn hóa“.

Trong quá trình tìm hiểu khái niệm văn hóa là gì theo UNESCO, Federico Mayor – Nguyên Tổng giám đốc UNESCO đã đưa ra một định nghĩa khá đầy đủ về văn hóa như sau:Văn hóa là sự phản ánh và biểu hiện một cách tổng hợp, sinh động mọi mặt của đời sống (của cá nhân và của cả cộng đồng) diễn ra trong quá khứ cũng như đang diễn ra ở hiện tại. Trải qua nhiều thế kỷ, văn hóa đã cấu thành hệ giá trị, truyền thống thẩm mỹ và lối sống. Trên cơ sở hệ thống đó, mỗi dân tộc khẳng định bản sắc văn hóa của mình“.

Vậy rốt cuộc khái niệm văn hóa là gì? Tóm lại, văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy thông qua các hoạt động, tập quán và sự tương tác giữa con người với nhau. môi trường tự nhiên và xã hội. Văn hóa là một khái niệm bao trùm, phù hợp với mọi lĩnh vực của đời sống xã hội của mỗi người.

Vì vậy, nói đến văn hóa, chúng ta không thể không nhắc đến nhiều khía cạnh khác nhau của một quốc gia như: ngôn ngữ, tiếng nói, hệ tư tưởng, tôn giáo,… Ngoài ra là các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh. Khung cảnh in đậm dấu ấn của dân tộc nào thì cũng phản ánh văn hóa của dân tộc đó.

Tóm lại, nếu hiểu một cách khái quát nhất thì văn hóa là những giá trị mà một cộng đồng người sáng tạo ra nhằm một mục đích, trước hết là phục vụ nhu cầu và lợi ích của chính họ. Để hình thành và duy trì các giá trị văn hóa của một dân tộc đòi hỏi phải trải qua một thời gian rất lâu dài và có tính kế thừa, tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Di sản văn hóa là gì?

Liên quan đến khái niệm văn hóa được giải thích ở trên, bạn có thể tự hình dung khái niệm di sản văn hóa là gì không? Di sản văn hóa được hiểu là di sản được thể hiện thông qua các hiện vật vật thể và các thuộc tính phi vật thể của một nhóm người hoặc xã hội. Di sản văn hóa được kế thừa từ các thế hệ trước, vẫn được duy trì cho đến ngày nay và cho các thế hệ mai sau. Di sản văn hóa bao gồm các yếu tố tài sản văn hóa, văn hóa phi vật thể và di sản thiên nhiên. Các tòa nhà, di tích lịch sử, tác phẩm nghệ thuật và các hiện vật khác là hiện thân của yếu tố tài sản văn hóa. Các yếu tố văn hóa phi vật thể có thể kể đến như: văn hóa dân gian truyền thống, ngôn ngữ (tiếng nói, chữ viết) và tri thức. Di sản thiên nhiên bao gồm các cảnh quan có tầm quan trọng về văn hóa và đa dạng sinh học. Hiểu được di sản văn hóa là gì, chúng ta có thể tiếp cận dễ dàng hơn nội hàm của văn hóa.

Bản chất, chức năng và giá trị của văn hóa

Bản chất của văn hóa

Trước khi đi vào tìm hiểu chức năng của văn hóa cũng như giá trị văn hóa là gì, bản sắc văn hóa là gì, chúng ta cần xác định rõ bản chất của văn hóa. Văn hóa là hoạt động nhằm sản sinh, sáng tạo ra các sản phẩm văn hóa vật thể và phi vật thể. Bản chất của văn hóa là tổng thể của vô số hoạt động và tất cả đều hướng tới Chân-Thiện-Mỹ. Vì vậy, văn hóa không thể tách rời kinh tế và chính trị. Tuy nhiên, bản thân văn hóa cũng có đời sống riêng, cũng như vận hành những quy luật vận hành riêng. Mục tiêu cao nhất của hoạt động văn hóa cần đạt được là con người và sự phát triển – hoàn thiện con người. Hiểu được những nét bản chất đó của văn hóa, chúng ta sẽ nhận ra đâu là chức năng của văn hóa cũng như các giá trị văn hóa.

Chức năng của văn hóa

Khi nói chức năng của văn hóa, văn hóa xã hội là gì, chúng ta cần nhớ đến 5 chức năng tiêu biểu: Chức năng giáo dục; Chức năng nhận thức, dự báo; Chức năng thẩm mỹ; Chức năng giải trí; Chức năng kế thừa và phát triển giữa các thế hệ. Biểu hiện cụ thể của từng chức năng của văn hóa như sau:

Chức năng giáo dục:

Giáo dục là một trong những chức năng của nền văn hóa tiêu biểu nhất. Các hoạt động và sản phẩm của văn hóa có thể ảnh hưởng một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần và thể chất của con người. Theo thời gian, con người sẽ hoàn thiện phẩm chất và năng lực của mình theo chuẩn mực của xã hội. Chức năng giáo dục của văn hóa không chỉ thể hiện qua truyền thống văn hóa – những giá trị đã được hình thành, mà còn thể hiện qua những giá trị đang dần hình thành. Chúng tạo thành một hệ thống các tiêu chuẩn mà mọi người khao khát. Vì vậy, văn hóa có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân cách của mỗi con người, hay nói cách khác là “trồng người”. Thông qua chức năng giáo dục, văn hóa đã tạo nên sự phát triển không ngừng của lịch sử mỗi dân tộc và lịch sử toàn nhân loại. Văn hóa có khả năng duy trì và phát triển bản sắc dân tộc, đồng thời là nhịp cầu hữu nghị giữa các dân tộc, gắn kết thế hệ này với thế hệ khác vì mục tiêu Chân-Thiện-Mỹ. Văn hóa chính là “gien” xã hội lưu truyền những phẩm chất của cộng đồng nhân loại cho các thế hệ mai sau.

Chức năng nhận thức và dự đoán:

Nói đến chức năng của văn hóa không thể không nói đến chức năng nhận thức và dự báo. Đây là chức năng đầu tiên và tồn tại trong mọi hoạt động văn hóa. Bởi nếu người dân không có ý thức thì sẽ không có hành động văn hóa. Thông qua những đặc trưng, ​​tính đặc thù của văn hóa, quá trình nhận thức này của con người mới được hình thành trong hoạt động văn hóa. Để phát triển tiềm năng con người, trước hết cần nâng cao trình độ nhận thức của con người.

Chức năng thẩm mỹ:

Chức năng thẩm mỹ cũng là một trong những chức năng của văn hóa. Con người bên cạnh nhu cầu tri thức còn có nhu cầu hưởng thụ và luôn hướng tới cái đẹp. Văn hóa cần có chức năng này bởi thực tế cuộc sống luôn được con người nhào nặn theo quy luật của cái đẹp. Nói cách khác, con người đã tạo ra một nền văn hóa tuân theo quy luật của cái đẹp. Trong đó, thể hiện tập trung nhất tính sáng tạo đó là văn học nghệ thuật. Con người với tư cách là đối tượng của văn hóa đã tiếp nhận chức năng này, đồng thời tự thanh lọc mình để hướng tới cái đẹp, chiến thắng cái ác còn tồn tại trong con người mình.

Chức năng giải trí:

Trong cuộc sống, ngoài lao động, sáng tạo, ai cũng có nhu cầu giải trí – một trong những chức năng của văn hóa. Để đáp ứng những nhu cầu đó, các hoạt động văn hóa như câu lạc bộ, bảo tàng, lễ hội, ca nhạc,… được hình thành. Có thể thấy, giải trí thông qua các hoạt động văn hóa là một hoạt động rất bổ ích và cần thiết. Nó góp phần giúp con người phát triển toàn diện hơn, làm việc và sáng tạo hiệu quả hơn.

Chức năng kế thừa và phát triển:

Chức năng của văn hóa bao gồm tính liên tục và tính phát triển. Văn hóa luôn được hình thành qua một quá trình và được bảo tồn qua nhiều thế hệ, mang tính lịch sử. Điều này đã tạo cho văn hóa sự phong phú và chiều sâu, được duy trì bền vững bởi truyền thống văn hóa. Có thể hiểu chức năng của diễn thế và phát triển là cơ chế tích lũy và trao truyền kinh nghiệm của quần xã theo không gian và thời gian. Những kinh nghiệm này là những giá trị tương đối ổn định (còn gọi là kinh nghiệm tập thể), được tích lũy, tái hiện trong cộng đồng người và cố định dưới hình thức ngôn ngữ, phong tục, tập quán, ngày lễ. lễ nghi, pháp luật, dư luận xã hội… thông qua các khuôn mẫu xã hội.

Giá trị của văn hóa

Giá trị là một đặc tính quan trọng của văn hóa. Như đã nói ở trên, văn hóa có nghĩa đen là vẻ đẹp và giá trị. Định giá là cần thiết để phân biệt giữa giá trị và phi giá trị. Giá trị của văn hóa là thước đo trình độ con người của con người và của toàn xã hội.

Chúng ta có thể phân chia giá trị văn hóa theo mục đích bao gồm: giá trị vật chất (phục vụ nhu cầu vật chất) và giá trị tinh thần (phục vụ nhu cầu tinh thần). Ngoài ra, giá trị văn hóa có thể được phân chia theo ý nghĩa: giá trị sử dụng, giá trị đạo đức và giá trị thẩm mỹ. Nếu chia giá trị văn hóa theo thời gian, chúng ta có thể phân biệt: giá trị vĩnh cửu và giá trị nhất thời. Chúng ta sẽ có được cái nhìn biện chứng, khách quan trong việc đánh giá tính đúng đắn của sự vật, hiện tượng và sẽ tránh được những xu hướng cực đoan (phủ nhận sạch trơn hay khen ngợi hết lời) nếu phân tích chúng. phân chia giá trị văn hóa qua góc nhìn thời đại.

Vì vậy, để đánh giá một hiện tượng có giá trị nhiều hay ít sẽ phụ thuộc vào góc nhìn và các khía cạnh được xem xét. Chúng ta cần xem xét mối tương quan giữa mức độ “giá trị” và mức độ “phi giá trị” của một hiện tượng nào đó để rút ra kết luận chúng có thuộc phạm trù văn hóa hay không. Tùy theo chuẩn mực văn hóa của từng thời kỳ lịch sử mà một hiện tượng có thể có giá trị hoặc không.

Giá trị mà văn hóa có khả năng điều chỉnh xã hội, khiến xã hội duy trì trạng thái cân bằng động. Con người không ngừng hoàn thiện bản thân và thích ứng với những thay đổi của môi trường. Các giá trị văn hóa giúp định hướng các chuẩn mực và trở thành động lực cho sự phát triển của toàn xã hội.

Ví dụ về văn hóa

Dưới đây là một số ví dụ điển hình về biểu hiện văn hóa, giúp bạn hiểu bản sắc văn hóa là gì:

• Hành động là những mẫu hành vi được chấp nhận rộng rãi trong xã hội. Ví dụ như trong bữa ăn hàng ngày, cách chào hỏi, cách mời, cách ăn uống… là biểu hiện của văn hóa.

• Sản phẩm do bàn tay con người tạo ra, bao gồm tất cả những vật chất do tập thể, xã hội làm ra và sử dụng. Ví dụ như sản phẩm gốm sứ Bát Tràng, gốm sứ Lái Thiêu… là những điển hình của văn hóa.

• Hệ tư tưởng bao gồm tất cả niềm tin và kiến ​​thức được truyền lại trong xã hội qua nhiều thế hệ. Ví dụ: thờ cúng tổ tiên, thờ cúng ông bà, v.v.

Hi vọng qua bài viết trên các bạn đã nắm rõ về nhóm kiến ​​thức: Văn hóa là gì? với chức năng văn hóa. Từ nay bạn có thể dễ dàng trả lời nếu ai đó hỏi: “Bạn nghĩ giá trị văn hóa là gì?”, “Khái niệm văn hóa xã hội là gì?”, “Bạn có hiểu bản sắc văn hóa là gì, văn hóa là gì?”… OK!